روش تحقیق در علوم مدیریتی چارچوبی نظاممند برای شناخت، تحلیل و حل مسائل سازمانی فراهم میکند. دو رویکرد اصلی در پژوهشهای مدیریتی، روش تحقیق کمی و روش تحقیق کیفی هستند که هر یک با اهداف، ابزارها و نوع دادههای متفاوت به مطالعه پدیدههای مدیریتی میپردازند. انتخاب هر رویکرد به ماهیت مسئله، اهداف پژوهش و نوع نتایج مورد انتظار بستگی دارد.
روش تحقیق کمی در مدیریت
روش تحقیق کمی در مدیریت بر اندازهگیری، عینیت و تحلیل آماری تأکید دارد و معمولاً زمانی به کار میرود که پژوهشگر قصد دارد روابط بین متغیرهای مدیریتی را بررسی کرده، فرضیهها را آزمون کند و نتایج را به جامعه آماری تعمیم دهد. این روش غالباً بر پایه نظریههای موجود مدیریت شکل میگیرد و پژوهش با تدوین فرضیههای مشخص آغاز میشود.
در پژوهشهای کمی مدیریتی، دادهها به صورت عددی گردآوری میشوند. ابزارهای رایج شامل پرسشنامههای بسته با مقیاسهای استاندارد (مانند لیکرت)، آزمونهای عملکرد، شاخصهای بهرهوری و دادههای آماری سازمانی هستند. نمونهگیری معمولاً به شیوه تصادفی انجام میشود تا قابلیت تعمیم نتایج افزایش یابد.
پس از گردآوری دادهها، تحلیل با استفاده از آمار توصیفی مانند میانگین، انحراف معیار و فراوانی و همچنین آمار استنباطی مانند آزمون t، تحلیل واریانس، همبستگی و رگرسیون انجام میگیرد. نتایج به صورت اعداد و شاخصهای آماری گزارش میشوند و پژوهشگر میزان تأیید یا رد فرضیهها را مشخص میکند.
مثال
بررسی تأثیر سبک رهبری مدیران بر رضایت شغلی کارکنان در سازمانهای دولتی
در این پژوهش، سبک رهبری به عنوان متغیر مستقل و رضایت شغلی به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته میشود. دادهها از طریق پرسشنامه از کارکنان جمعآوری و با آزمونهای آماری تحلیل میشوند تا میزان و نوع تأثیر سبک رهبری مشخص گردد.
مزایا و معایب روش کمی
از مهمترین مزایای روش کمی میتوان به دقت، قابلیت تکرار، عینیت و امکان تعمیم نتایج اشاره کرد، اما این روش معمولاً در درک عمیق نگرشها و تجربههای انسانی محدودیت دارد.
روش تحقیق کیفی در مدیریت
روش تحقیق کیفی در مدیریت رویکردی تفسیری، اکتشافی و عمیق دارد و هدف آن درک تجربهها، نگرشها، باورها و معانی است که مدیران و کارکنان به پدیدههای سازمانی نسبت میدهند. این روش بیشتر برای بررسی مسائل پیچیده، نوظهور یا وابسته به بافت فرهنگی و اجتماعی سازمانها به کار میرود.
در پژوهشهای کیفی مدیریتی، دادهها به صورت غیرعددی و از طریق ابزارهایی مانند مصاحبههای عمیق و نیمهساختاریافته، مشاهده مشارکتی، گروههای کانونی و تحلیل اسناد سازمانی جمعآوری میشوند. نمونهگیری در این روش غالباً هدفمند است و پژوهشگر افرادی را انتخاب میکند که تجربه و اطلاعات غنیتری درباره موضوع دارند.
تحلیل دادههای کیفی فرآیندی پویا و همزمان با گردآوری دادههاست. پژوهشگر با کدگذاری دادهها، استخراج مفاهیم و شکلدهی مقولهها و مضامین اصلی، به تفسیر پدیده مورد مطالعه میپردازد. نتایج به صورت توصیفهای عمیق، روایتهای تحلیلی و نقلقولهای مستقیم از مشارکتکنندگان ارائه میشوند.
مثال
تجربه مدیران از چالشهای پیادهسازی مدیریت دانش در سازمانهای خصوصی
در این پژوهش، پژوهشگر از طریق مصاحبه با مدیران و کارشناسان، چالشها و موانع اجرای مدیریت دانش را شناسایی میکند و مفاهیمی مانند مقاومت کارکنان، نبود فرهنگ اشتراک دانش و ضعف حمایت مدیریت ارشد را استخراج مینماید.
مزایا و معایب روش کیفی
مزیت اصلی روش کیفی عمق، انعطافپذیری و توجه به زمینه سازمانی است، اما تعمیمپذیری نتایج آن نسبت به روش کمی محدودتر است.
جمعبندی و رویکرد تلفیقی در مدیریت
در مدیریت، روش تحقیق کمی و کیفی دو رویکرد مکمل هستند. روش کمی به پژوهشگر کمک میکند تا روابط بین متغیرها را اندازهگیری و تعمیم دهد، در حالی که روش کیفی امکان فهم عمیق و تفسیر پدیدههای سازمانی را فراهم میسازد. امروزه بسیاری از پژوهشهای مدیریتی از روش ترکیبی استفاده میکنند؛ به این صورت که ابتدا با روش کیفی ابعاد و عوامل مسئله شناسایی میشود و سپس با روش کمی، میزان تأثیر و روابط آنها مورد آزمون قرار میگیرد. این رویکرد تلفیقی، تصویری جامعتر و کاربردیتر از مسائل مدیریتی ارائه میدهد.