فرانسیس فوکویاما در کتاب نظم و زوال سیاسی بر آنست تا نشان دهد چگونه جوامع و دولتها از نظام های سنتی به نهادهای سیاسی پیشرفته و مدرن تکامل می یابند. نهادهایی که قدرتمند، کارآمد ، اثر بخش و پاسخگو می باشند. والبته چرا بعضی از کشورها در رسیدن به این ساختارهای منسجم و قوی شکست خورده و هرگز قادر به ایجاد این نهادهای سیاسی مدرن نخواهند شد.
در همین راستا او به تشریح دو مفهوم اساسی نظم سیاسی و زوال سیاسی در این خصوص پرداخته و الزامات و شرایط هر یک را توضیح می دهد.
نظم سیاسی
از نظر فوکویاما یک نظم سیاسی پایدار دارای سه رکن و مولفه اصلی می باشد:
- دولت قوی و توانمند : دولت باید به اندازه ای قدرتمند باشد که بتواند تصمیمات خود را عملی نموده و قوانین و مقررات کشور را به اجرا درآورد.
- حاکمیت قانون : حاکمیت و محوریت قانون که از یک طرف قدرت بیش از حد و افسار گسیخته حاکمان را محدود نماید و از طرف دیگر از حقوق فردی آحاد مردم حمایت و صیانت نماید.
- پاسخگویی دموکراتیک : دولت باید همواره مسئولیت پذیر بوده و نسبت به مردم و یا نماینده های آنها پاسخگو باشد.
فوکویاما معتقد است دستیابی به نظم سیاسی صرفا منوط به رشد متوازن هر سه رکن در جامعه می باشد. اگر رشد یکی از این مولفه ها منجر به عقب ماندگی هر یک از مولفه های دیگر شود، جامعه با خطر زوال سیاسی و یا سقوط به اقتدارگرایی مواجه می شود.
زوال سیاسی
زوال سیاسی معمولا بر اثر فساد، ناکارآمدی ، فقدان دموکراسی و عدم پاسخگویی دولت اتفاق می افتد. زوال سیاسی فروپاشی ناگهانی نبوده و فرایندی تدریجی است که نهادها به مرور زمان کارآیی و اثربخشی خود را از دست می دهند.
در حقیقت زوال سیاسی زمانی اتفاق می افتد که نهادهای سیاسی قادر به تطبیق خود با شرایط جدید نباشند و قدرت سازگاری خود را با شرایط متغیر محیطی ازدست بدهند و منافع شخصی بر نهادهای سیاسی تسلط یابد.
فوکویاما تاکید می کند که حتی دولتهای مقتدر نیز در صورتیکه پاسخگویی دموکراتیک خود را از دست بدهند و یا حاکمیت قانون در آنها کمرنگ شود به ورطه سقوط و اضمحلال خواهند افتاد.
پیوند بین توسعه و سیاست
نظریه های توسعه که صرفا روی فاکتورهای اقتصادی تکیه می کنند نمی توانند رهیافت مناسبی برای توسعه کشورها ارایه دهند. رشد کشورها و توسعه آنها علاوه بر فاکتورهای اقتصادی مستلزم اصلاحات سیاسی بوده و بدون این اصلاحات و تغییرات سیاسی، توسعه این کشورها ناپایدار می باشد.
از نظر فوکویاما جامعه ای که فاقد نهادهای سیاسی پاسخگو ودموکراتیک باشد حتی اگر به رشد اقتصادی دست یابد، در نهایت با بحران مشروعیت و ثبات مواجه می شود. لذا تحول و نوسازی جامعه علاوه بر پیشرفت های اقتصادی و رشد فناوری ، مستلزم توسعه سیاسی و تقویت مستمر نهادهای سیاسی پاسخگو و قانون مدار خواهد بود.
جمع بندی
توسعه و تحول کشورها نیازمند نوآوری و تغییرات مستمر می باشد و هیچ کشوری از زوال سیاسی و بحران های مرتبط با آن در امان نخواهد بود. برای دستیابی به نظم سیاسی پایدار می بایست قدرت دولت، حاکمیت قانون و پاسخگویی دموکراتیک بطور متناسب و همزمان رشد کرده و توسعه یابد. فرایندی که بسیار پیچیده ولی با برنامه ریزی دقیق و تصمیمات سنجیده قابل دستیابی می باشد.