تله مالتوسی "Malthusian Trap" مفهومی است که توسط توماس رابرت مالتوس، اقتصاددان و جمعیتشناس انگلیسی، در اواخر قرن هجدهم معرفی شد. تله مالتوسی وضعیتی را بیان می کند که سرعت رشد جمعیت از سرعت تولیدات کشاورزی پیشی گرفته و شرایطی بوجود می آید که ناکافی بودن موادغذایی در دسترس برای جمعیت موجود، موجب فقر، گرسنگی و قحطی می گردد.
مالتوس ایدههای خود را در اثر معروف خود با عنوان "مقالهای در مورد اصل جمعیت" در سال ۱۷۹۸ منتشر کرد. ایده اصلی مالتوس این است که جمعیت همواره بصورت هندسی و نمایی رشد می کند در حالیکه رشد تولید در محصولات کشاورزی به شکل حسابی یا خطی است، لذا این عدم همخوانی رشد، تناسب بین جمعیت و مواد غذایی مورد نیاز را بر هم زده و موجب قحطی و گرسنگی می شود.
مکانیزم تله مالتوسی
وقتی رشد جمعیت بیش از منابع موجود در زمین و تولید محصولات کشاورزی باشد، کمبود مواد غذایی برای جمعیت رشد یافته موجب قحطی ، گرسنگی ، جنگ و مرگ و میر شده و در نتیجه جمعیت به حدی کاهش می یابد که با میزان محصولات کشاورزی موجود و منابع در دسترس متناسب گردد. در این حالت، جمعیت به اصطلاح به سطحی پایدار رسیده و مجددا رفاه نسبی برقرار می گردد. اما به محض رشد مجدد جمعیت مطابق با الگوی قبلی، بار دیگر این تعادل بر هم خورده و چرخه معیوب تله مذکور تکرار می شود.
پیامدها
مطابق با مفهوم تله مالتوسی، تا زمانی که یا با رشد و توسعه و بهبود تکنولوژی در تولید محصولات کشاورزی و مواد غذایی، بتوان میزان تولید این محصولات را به اندازه رشد نمایی جمعیت بالا برد و یا با اصلاح الگوهای اجتماعی و فرهنگی، میزان رشد جمعیت را به اندازه منابع موجود کنترل کرد این چرخه فقر و قحطی همواره اتفاق خواهد افتاد. همانطور که در گذشته نیز بسیاری از جوامع پیشا صنعتی این تله را تجربه نموده اند.
با انقلاب صنعتی و رشد و بهبود تکنولوژی در تولیدات کشاورزی ، رشد تولید مواد غذایی افزایش چشم گیری داشته و حتی از رشد جمعیت نیز پیشی گرفته است. این اتفاق فرصت مناسبی برای جوامع بشری فراهم نموده تا بتوانند از تله مالتوسی و پیامدهای آن فرار کنند.
نتیجهگیری
تله مالتوسی مفهومی است که به درک رابطه بین رشد جمعیت و محدودیت منابع کمک می کند.این مفهوم چارچوبی را فراهم می نماید تا اهمیت تعادل و تلاش در حفظ آن میان جمعیت و امکانات و منابع در دسترس نشان داده شود. در دوران مدرن، با رشد صنعت و پیشرفت چشمگیر در تکنولوژی تولید محصولات کشاورزی، امکان ایجاد تعادل میان رشد تولیدات منابع غذایی و رشد جمعیت، فراهم شده و حتی از آن پیش گرفته است. لیکن دغدغه هایی چون محدودیت های زیست محیطی و موضوعات مرتبط با توسعه پایدار همچنان پا برجا بوده و همواره مستلزم تصمیمات درست و کنترل های هوشمندانه در این خصوص خواهد بود.