اجتماع انسانی که از افراد یک جامعه و روابط و مناسبات بین آنها تشکیل شده است، برای آنکه بتواند انسجام و همبستگی خود را حفظ کند می بایست چارچوب های مشخصی برای باورها و رفتارهای قابل قبول افراد جامعه تعریف و مشخص نماید. این چارچوب هایی که اغلب نانوشته نیز می باشند بر مبنای دو مفهوم کلیدی ارزش ها و هنجارها ایجاد شده و استحکام می یابد.
ارزش ها و هنجارها در هر جامعه رفتارها و کنش های افراد آن جامعه را شکل داده و موجب انسجام ویکپارچگی و هویت بخشی به اعضای آن جامعه می شود. مفاهیم و باورهای ارزشمند آن جامعه را تبیین و رفتارهای قابل قبول آحاد جامعه را مشخص می نماید. شناخت ارزش ها و هنجارها و درک چیستی و چگونگی این مفاهیم می تواند ما را در شناخت فرهنگ و روابط انسانی درون آن جامعه یاری نماید.
ارزش (Value)
ارزش ها معیارها و شاخص هایی از باورهای ارزشمندی هستند که مشخص کننده امور مطلوب، مهم و قابل قبول آن جامعه می باشند. ارزش ها، سامان دهنده رفتارها و کنش های درست بوده و تعیین می کنند که بر کدام باورها ،خلقیات و رفتارها تاکید شود و از کدامیک می بایست دوری و احتراز نمود. در حقیقت ارزش ها جهت دهنده رفتارها بوده و درست و نادرست بودن رفتار اعضای جامعه را مشخص می نماید.
ارزش هایی مانند صداقت، عدالت ، مسئولیت پذیری و احترام به همنوع یا بزرگسالان معیاری برای قضاوت اخلاقی و فرهنگی فراهم نموده و چارچوب اظهار نظر و تصمیم گیری در این خصوص را تعیین می کند.
هنجار (Norm)
هنجارها چارچوب ها و الگوهای رفتاری مورد قبول جامعه می باشند. هنجارها مشخص می نمایند که رفتار های مطلوب و مورد قبول در جامعه کدامند و رفتارهای نامطلوب که افراد جامعه می بایست از آنها احتراز نمایند کدامند. هنجارها از ارزش ها نشات می گیرند و در حقیقت ارزشهای جامعه هنجارهای رفتاری را شکل می دهند و معنا می بخشند. هنجارها با کنترل و نظم بخشیدن به الگوهای رفتاری، ارزش های جامعه را حفظ و صیانت می کنند.
هنجارها می توانند به شکل رسمی یا غیر رسمی و عرفی باشند. هنجارهای رسمی مانند رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی ،در قوانین و مقررات رسمی جامعه متبلور می شوند. هنجارهای غیر رسمی مانند سلام کردن در هنگام ورود به جمع ریشه در عرف، آداب و رسوم اجتماعی دارد.
رابطه ارزش و هنجار
ارزش ها معیارها و قواعد کلی و نظری بوده که اهداف و غایات کلی را مشخص می کنند و هنجارها دستورالعمل های عملی و رفتاری رسیدن و تحقق به ارزش ها می باشند. بطور مثال اگر احترام به بزرگترها را بعنوان ارزش در نظر بگیریم ،سلام کردن به بزرگتر و رعایت آداب رفتاری در حضور آنها هنجارهای مرتبط با این ارزش می باشند.
ارزش ها و هنجارها روابط بین آحاد جامعه را سامان می دهند و موجب هماهنگی و یکپارچکی در اجتماع می شوند. در حقیقت ارزش ها و هنجارها از بنیادی ترین اصول فرهنگ و ساختار اجتماعی هر جامعه می باشند.