مالی رفتاری (Behavioral Finance) یکی از زیرشاخههای مهم اقتصاد رفتاری است که به بررسی نحوه تصمیمگیری افراد در بازارهای مالی میپردازد؛ آن هم نه بر اساس فرض عقلانیت کامل، بلکه با در نظر گرفتن خطاهای ذهنی، هیجانات، و سوگیریهایی که در رفتار واقعی انسانها دیده میشود.
چرا مالی رفتاری به وجود آمد؟
در مدلهای سنتی اقتصاد و مالی، فرض میشود که سرمایهگذاران:
منطقی تصمیم میگیرند،
تمام اطلاعات را پردازش میکنند،
به دنبال بیشینهسازی سود هستند،
و بازارها همیشه کارآمدند (یعنی قیمتها همه اطلاعات موجود را منعکس میکنند).
اما در عمل مشاهده شد که:
حبابهای قیمتی شکل میگیرند،
سرمایهگذاران تصمیمات احساسی میگیرند،
و رفتارهای غیرمنطقی، مثل «ترس از ضرر» یا «پیروی از جمع»، تأثیر زیادی دارند.
اینجا بود که مالی رفتاری بهعنوان یک پاسخ علمی به تناقضهای رفتاری در بازار مطرح شد.
مفاهیم کلیدی در مالی رفتاری
- سوگیری اطمینان بیشازحد (Overconfidence Bias)
بسیاری از سرمایهگذاران بیش از حد به دانش یا پیشبینیهای خود اعتماد دارند. این منجر به معاملات بیشازحد یا پذیرش ریسکهای نامعقول میشود.
- زیانگریزی (Loss Aversion)
طبق این مفهوم، انسانها نسبت به زیان حساستر از سود هستند. مثلاً از دست دادن ۱ میلیون تومان، ناراحتی بیشتری ایجاد میکند تا بهدست آوردن ۱ میلیون تومان خوشحالی.
- رفتار گلهای (Herding Behavior)
افراد تمایل دارند از جمع پیروی کنند. اگر ببینند همه دارند سهامی را میخرند یا میفروشند، بدون تحلیل شخصی وارد همان مسیر میشوند. این رفتار میتواند باعث ایجاد حباب یا سقوطهای ناگهانی شود.
- اثر لنگر (Anchoring)
افراد به یک عدد یا اطلاعات اولیه (مثل قیمت خرید یک سهم) بیشازحد تکیه میکنند و در تصمیمگیریهای آینده هم آن را مبنا قرار میدهند، حتی اگر آن عدد دیگر ارتباطی به واقعیت نداشته باشد.
- تأییدگرایی (Confirmation Bias)
سرمایهگذاران بهجای جستجوی اطلاعات بیطرفانه، فقط دنبال اطلاعاتی هستند که دیدگاه قبلیشان را تأیید کند.
کاربردهای مالی رفتاری
تحلیل بازار: درک بهتر نوسانات شدید بازار و الگوهای تکراری که ناشی از هیجانات جمعی هستند.
مدیریت پرتفوی: طراحی استراتژیهای سرمایهگذاری واقعگرایانهتر که با نقاط ضعف شناختی افراد مقابله کند.
مشاوره مالی شخصی: کمک به افراد برای شناخت خطاهای خود و پرهیز از تصمیمگیریهای عجولانه یا احساسی.
سیاستگذاری مالی: بهبود ساختار بازارها و ابزارهای اطلاعرسانی برای کمک به تصمیمگیری بهتر سرمایهگذاران خرد.
نتیجهگیری
مالی رفتاری به ما نشان میدهد که بازارها همیشه عقلانی و کارآمد نیستند، زیرا انسانها موجوداتی احساسی و محدود در پردازش اطلاعاتاند. با شناخت بهتر این رفتارها، میتوان استراتژیهایی طراحی کرد که هم از اشتباهات جلوگیری کند و هم فرصتهای ناشی از رفتار دیگران را شناسایی نماید. این دانش برای هر سرمایهگذار، تحلیلگر یا سیاستگذار مالی یک ابزار ضروری محسوب میشود.