نظریه بولدینگ (Boulding’s General Systems Theory) یکی از مهمترین گسترشهای نظریه عمومی سیستمهاست که توسط کنت بولدینگ (Kenneth E. Boulding)، اقتصاددان و فیلسوف آمریکایی، ارائه شد.
او در دهه 1950 تلاش کرد تا با دستهبندی انواع سیستمها، درک بهتری از سطوح پیچیدگی سیستمها ارائه دهد. نظریه بولدینگ بهویژه در علوم اجتماعی، مدیریت، اقتصاد و سیستمهای انسانی بسیار تأثیرگذار بوده است.
اهداف نظریه بولدینگ
ارائه یک طبقهبندی سلسلهمراتبی از سیستمها
درک بهتر از سطوح مختلف پیچیدگی و سازمانیافتگی
ایجاد پل ارتباطی بین علوم طبیعی و علوم انسانی از طریق نظریه سیستمها
سطوح ۹گانه سیستمها در نظریه بولدینگ
بولدینگ سیستمها را در ۹ سطح از سادهترین تا پیچیدهترین طبقهبندی کرد:
۱. ساختارهای ایستا (Static Structures)
مثل چارچوبهای هندسی یا ساختار کریستالی. هیچ حرکتی یا تغییری ندارند.
مثال: جدول تناوبی عناصر، پل فلزی
۲. سیستمهای ساده مکانیکی (Clockworks)
دارای حرکت قابل پیشبینی و منظم.
مثال: ساعت، سیستم خورشیدی
۳. سیستمهای کنترلشونده (Control Mechanisms)
دارای تنظیمات خودکار از طریق بازخورد منفی.
مثال: ترموستات، سیستم گرمایش
۴. سیستمهای باز (Open Systems / Biological Cells)
دارای سوختوساز، تبادل ماده و انرژی با محیط.
مثال: سلول زنده، موجود زنده ساده
۵. ارگانیسمها (Genetic-societal Systems)
سیستمهای زنده پیچیده با اندامها و حواس.
مثال: گیاهان و حیوانات پایینرده
۶. حیوانات (Animals)
دارای سیستم عصبی، یادگیری، آگاهی و رفتار پیچیدهتر.
مثال: سگ، گربه، پرندگان
۷. انسانها (Human Beings)
دارای خودآگاهی، زبان، ارزشها و معنا.
مثال: فرد انسانی با شخصیت و تفکر
۸. سازمانهای انسانی (Social Organizations)
ساختارهای اجتماعی با نقشها، ارتباطات و هدفهای مشترک.
مثال: دولت، مدرسه، شرکت
۹. سیستمهای متعالی یا متافیزیکی (Transcendental Systems)
سیستمهایی فراتر از درک علمی و تجربی.
مثال: خدا، مفاهیم روحانی، هستیشناسی
نکات کلیدی در نظریه بولدینگ
هر سطح شامل سطح قبل است اما ویژگیهای جدید و پیچیدهتری دارد.
حرکت از سطح پایین به بالا، به معنای حرکت از ساختار فیزیکی به ساختارهای ذهنی و اجتماعی است.
بولدینگ معتقد بود که مطالعه سیستمها در علوم اجتماعی نیاز به درک پیچیدگیهای سطوح بالاتر دارد.
اهمیت نظریه بولدینگ
فراهمسازی یک چارچوب ذهنی برای مقایسه انواع سیستمها
تأکید بر تفاوت میان سیستمهای طبیعی، زیستی، انسانی و سازمانی
کمک به تحلیل بهتر سیستمهای اجتماعی و اقتصادی در سیاستگذاری، مدیریت و علوم انسانی