ساختار ماتریسی یکی از پیشرفتهترین و در عین حال پیچیدهترین ساختارهای سازمانی است که بهویژه در سازمانهای پروژهمحور یا آنهایی که با محیطهای پیچیده و متغیر سروکار دارند، استفاده میشود.
تعریف ساختار ماتریسی (Matrix Organizational Structure): ساختار ماتریسی مدلی از سازماندهی است که در آن دو یا چند بُعد مدیریتی بهصورت همزمان اعمال میشوند. معمولترین مدل ماتریسی شامل دو بُعد است:
1. بُعد وظیفهای (Functional): بر اساس تخصص افراد (مثل مالی، بازاریابی، مهندسی، منابع انسانی)
2. بُعد پروژهای یا محصولی (Project/Product): بر اساس پروژهها، محصولات یا مشتریان خاص
در این ساختار، کارکنان به دو مدیر گزارش میدهند:
مدیر وظیفهای (مدیر بخش تخصصی)
مدیر پروژه یا محصول (مدیر اجرایی پروژه)
ویژگیهای اصلی ساختار ماتریسی:
- گزارشدهی دوگانه (Dual Reporting): کارکنان به دو مدیر گزارش میدهند.
- افزایش بهرهوری منابع: منابع انسانی، فنی و مالی بهصورت مشترک و منعطف بین پروژهها توزیع میشوند.
- افزایش پیچیدگی مدیریتی: به دلیل تعامل چندجانبه بین وظایف و پروژهها.
-ارتباطات بینوظیفهای قوی: ارتباط مستقیم بین افراد با تخصصهای مختلف برای حل مسائل پروژهای.
مزایای ساختار ماتریسی:
-بهرهوری بالا: افراد میتوانند همزمان در چند پروژه مشارکت داشته باشند.
-تخصص و یادگیری: تیمها از دانش تخصصی بخشها بهره میبرند.
- انعطافپذیری: منابع بهسرعت میتوانند بین پروژهها جابجا شوند.
- همکاری بینبخشی: تعامل بین بخشها افزایش مییابد و جزیرهای عمل نمیشود.
معایب ساختار ماتریسی:
-تضاد در گزارشدهی: کارکنان ممکن است بین خواستههای دو مدیر دچار تعارض شوند.
- سردرگمی در نقشها: مرز وظایف ممکن است مبهم باشد.
- افزایش هزینههای مدیریتی: بهدلیل نیاز به مدیران بیشتر و جلسات هماهنگی مکرر.
- وابستگی شدید به مهارتهای ارتباطی: کارکنان و مدیران باید توان بالای ارتباط، حل تعارض و مذاکره داشته باشند.
مثالی از ساختار ماتریسی:
فرض کنید در یک شرکت تولید خودرو:
بخشهای وظیفهای: مهندسی، مالی، بازاریابی، طراحی
پروژهها: تولید یک مدل جدید از خودرو، بهبود خودروهای هیبریدی، توسعه سیستم خودران
در این حالت:
مهندس «الف» در بخش مهندسی استخدام شده است و به مدیر مهندسی گزارش میدهد.
همزمان در پروژه «توسعه سیستم خودران» کار میکند و به مدیر پروژه آن نیز پاسخگو است.
چه زمانی از ساختار ماتریسی استفاده میشود؟
- زمانی که پروژههای متعدد و پیچیده در سازمان در حال اجرا باشد.
- سازمان نیاز به استفاده همزمان از تخصصها در پروژههای مختلف دارد.
- شرکت در یک محیط پویای رقابتی فعالیت میکند و نیاز به پاسخگویی سریع به تغییرات بازار دارد.