سواری مجانی در اقتصاد (Free Rider Problem) یکی از مفاهیم مهم در نظریه کالاهای عمومی و نظریه بازیهاست.
سواری مجانی به حالتی اطلاق میشود که افرادی از مزایای یک کالا یا خدمت بهرهمند میشوند بدون اینکه در هزینه تولید یا تأمین آن مشارکت کنند.
فرض کنید در یک محله، مردم برای نصب چراغ خیابانی پول جمع میکنند. اگر چراغها نصب شوند، همه از روشنایی آنها بهرهمند میشوند حتی کسانی که در پرداخت هزینه مشارکت نکردهاند. این افراد "سواری مجانی" گرفتهاند.
ویژگیهایی که منجر به سواری مجانی میشود:
1. کالا یا خدمت عمومی باشد یعنی:
- غیرقابل استثنا باشد (نمیتوان کسی را از مصرف آن منع کرد)، مانند روشنایی خیابانی.
- غیررقابتی در مصرف باشد (مصرف یک نفر از آن باعث کاهش در دسترس بودن آن برای دیگران نشود).
2. مشکل در اعمال پرداخت اجباری برای مصرفکنندگان.
پیامدهای اقتصادی: ممکن است افراد انگیزهای برای مشارکت در تولید آن کالا یا خدمت نداشته باشند. این موضوع میتواند منجر به کمبود در تولید کالاهای عمومی شود.
نمونه بارز آن در تأمین خدمات عمومی مانند امنیت، آموزش عمومی، بهداشت، و محیط زیست دیده میشود.
راهحلها: دولتها اغلب برای مقابله با مشکل سواری مجانی وارد عمل میشوند، مثلاً:
- وضع مالیات برای تأمین کالاهای عمومی.
- ایجاد مشوقهای مشارکت داوطلبانه.
مکانیسمهای بازار مانند قراردادهای خصوصی یا عضویتها نیز گاهی میتوانند بخشی از مشکل را حل کنند